بررسی عنصر طنز در آثار نجیب محفوظ( شگردها و جلوه ها)

چکـیده طنز و شوخ طبعی مقوله ای است که از دیرباز در رگ های ادبیّات هر کشوری، جاری و ساری است. واضح است که هرگاه تاریخ چهره ی تاریک و عبوس خود را به مردم می نمایاند، ظلم و ستم و فقر و فساد و تعصّبات کور، جامعه را رو به زوال و قهقرا می کشاند و هیچ زبان گویایی برای انتقاد مستقیم باقی نمی ماند این طنزپرداز است که چون یک مُصلح اجتماعی پابه عرصه ی نبرد علیه ظلم و تباهی می نهد و شمشیر بُرّنده ی طنز را برمی کشد و نقاب ریا را از چهره ی متقلّبان تاریخ کنار می زند. طنز یکی از شیوه های موثر و کار آمد است که با استفاده از فنون رایج ادبی نظیر تشبیه، کنایه و رمز، اغراق، ایهام، مقایسه ی امور ناسازگار، وارونه نمایی، تحامق، نقیضه نویسی، و... تصویری هنری از اجتماع نقیضین می سازد که گاهی با دستمایه ی طعنه و تمسخر خنده ای تأمل بر انگیز ایجاد می کند و هدف آن اصلاح معایب است. پژوهشگر در این پژوهش تلاش دارد ضمن بررسی مباحث نظری طنز با تاکید بر شگردها و جلوه های هنری و بلاغی طنزپردازی، در آثار یکی از مطرح ترین چهره های ادبیات داستانی جهان عرب بپردازد. شخصیتی چون « نجیب محفوظ » که آوازه اش تمامی مرزها را در نوردیده، و مدال گران بهای نوبل را برای نخستین بار در تاریخ عرب و اسلام، به لطف قلم رسایش در نویسندگی و آثار پرمایه اش، به گردن آویخت. همچنین پژوهشگر تلاش کرد تا درحدتوان تصویری ازجایگاه اودرطنز ارائه کند و به مهمترین درون مایه ها (موضوعات) طنز وی بپردازد. در این پایان نامه، در کنار جلوه های هنری مانند: کنایه، ضرب المثل، تضاد، تشبیه، استعاره، تشخیص و ...، شگردهایی چون: تحقیر/کوچک نمایی، تشبیه طنزآمیز، اصطلاحات محاوره ایی، دشنام و نفرین، در دو رمان « میرامار» و « صباح الورد» استخراج گردید. نتیجه ای که از این پژوهش حاصل گردید حاکی از آن است که طنز نجیب محفوظ در اکثر موارد با آگاهی نوشته شده و زبان طنز وی، گویای زبانی عامیانه و در عین حال سرشار از عناصر زیبایی است. کلیـد واژه: طنـز، نجیب محفوظ، جلوه ی بلاغی، میرامار، صباح الورد، نقد.